Diyarbakır da Doğa ve İnsan
Dünyada sur olarak tek örnek teşkil eden ve bir açık hava müzesi niteliği taşıyan Diyarbakır surları; kapladığı alan bakımından doğudan batıya 1700 m. kuzeyden güneye 1300 m. dir. 5 km.uzunluğa sahip olan surlar, İç ve dış sur olmak üzere iki sur şeklinde yapılmış ancak dış sur günümüzde yıkılıp yok olmuştur. Bu dış sur izlerine, günümüzde sadece Mardin kapı ve Dağ kapı civarında rastlanmaktadır. Surlar, 82 burçtan ve 4 ana kapıdan oluşmaktadır. Beden duvarları payandalarla desteklenmiş¬tir. Burçlar; yuvarlak, çokgen ve dikdörtgen planlıdır. Surların yüksekliği, 5 ile12 m, duvar kalınlıkları ise 3 ile 5 m arasında değişmektedir. Surun ana kapıları; kuzeyde Dağ Kapı (Harput), batıda Urfa (Rum) Kapı, güneyde Mardin (Tell) Kapı, doğuda Yeni- kapı (Dicle ve Şat) olarak adlandırılmaktadır. Hindibaba ve Tekkapı ise tali kapılar olup Cumhuriyet döneminde açılmışlardır.
Çeşitli dönemlerde yapılan onarımlar ve yenilemeler sonucu surlarda, farklı plan ve yapım teknikleri ile farklı bezeme ve motiflerle karşılaşılmaktadır. Surların, gerek plan özellikleri ve gerekse üzerindeki yazıt ve kabartmalarla diğer burçlardan ayrılan belli başlı burçları: Ben-u Sen (Ulu Beden, Evli Beden), Yedi kardeş, Keçi Burcu, Nur (Melikşah) Burcu, Fındık Burcu, Mervani Burcudur.
Ben U Sen Burcu: Artuklular dönemine aittir. Silindirik planlı, üç katlıdır. Dar bir merdivenle üst terasa çıkılmaktadır. Terasta dar ve derin mazgal nişleri şeklinde dışa taşan yedi açıklık bulunmaktadır. Bunlar mukarnaslı konsollar şeklinde aşağı doğru uzanmaktadır. Burcun dış yüzünde burcu çevreleyen bir kitabe yer almaktadır. Kita¬benin orta kısmı üç satır olup dikdörtgen silme içerisine alınmıştır. Bu dikdörtgenin hemen üzerinde yüksek kabartma olarak ortada çift başlı kartal, sağ ve sol tarafında kanatlı aslan betimleri; alt kısmın köşelerinde ise koç kabartması bulunmaktadır. An¬cak kabartmalar kırık ve eksiktir. Burcun dış yüzünde derin çatlaklar görülmektedir.
Yedi Kardeş Burcu: Artuklular döneminde yapılmış olan burç; silindirik planlı olup üç katlıdır. Dış yüzeyinde burcu çevreleyen kitabesi üzerinde silme bulunmaktadır. Tam ortada üç satır haline dönüşen kitabenin üst köşelerinde birer kanatlı aslan kabartması, ortada ise çift başlı kartal kabartması yer almaktadır. Burcun dış yüzeyinin üst kısmında, mukarnaslı konsollar şeklinde dışa taşan mazgal pencereler bulunmaktadır. Ancak bunların hepsi tahrip edilmiştir.
Keçi Burcu: Mervaniler döneminde yapılan burç, silindirik planlı ve iki katlı olarak kayalık alan üzerine kurulmuştur. Merdivenlerle burcun üst ve teras katına geçiş sağlanmakta olup merdivenin sağında kalker taşına işlenmiş Mervani kitabesi yer almaktadır. Burcun iç kısmına sivri kemerli bir kapıdan merdivenle inilmektedir. Burç içi sütunlarla enine gelişmektedir. Üst örtüsü tonozdur.
Nur (Melikşah) Burcu: Selçuklu döneminde yapılmıştır. Çokgen planlı olup iki katlıdır. Dış yüzeyinde silme içerisine alınmış ortada küçük bir nişin sağ ve solunda koşar halde at kabartması, altında beş satır kufi yazılı kitabesi ile kitabenin ilk satırı¬nın köşelerinde birer kanatlı aslan kabartması, alt satırın üst kısmında ortada koşar vaziyette iki tavşan karşılıklı olarak betimlenmiş, aynı satırın üst köşelerinde birer güvercin ve bu güvercinlerin ayaklarının altında oturmuş vaziyette birer çıplak kadın kabartması yer almaktadır.
Fındık Burcu: Silindirik planlı olup iki kattan oluşmaktadır. Dış yüzeyinde iki sa¬tırlık kitabesi bulunmaktadır. İç yüzünde yoğun tahribatlar ve yıkılmalar görülmekte olup alt katın giriş kımında büyükçe bir moloz kütlesi yer almaktadır.
Selçuklu Burcu: Dikdörtgen planlı olup tek kattan oluşmaktadır. Dış yüzünde üzerinde silmesi bulunan ortada küçük bir nişin sağ ve solunda birer koç kabartması altında üç satırlık kufi yazı ile ilk iki satır arasında hayvan kabartmaları yer almaktadır. Burç onarım görmüştür. Üst kısımlarında tahribat gözlemlenmektedir.
Diyarbakır' ın El Sanatları
Geleneksel el sanatları içerisinde kuyumculuk, ipekçilik ve bakırcılık önde gelmektedir. İpek böcekçiliği Merkez, Kulp, Silvan ve Lice ilçelerinde yapılmaktadır. İpekli kumaşları, mendilleri poşuları ile ünlü ilde üretim eskiye göre oldukça azdır. Toprak işleri, saraçlık, keçecilik, kilim, cicim, heybe gibi dokumacılık, işlemeli peşkir, peştamal, namaz örtüsü yapımı, el dokuması halıcılık, ildeki diğer önemli el sanatlarıdır.
Kültür ve Karpuz Festivali
Diyarbakır karpuzunun tanıtılması ve üreticisinin desteklenmesi amacıyla düzenlenen festival her yıl kente oldukça gelir sağlıyor. Kentin sembolü olan ve Sürme, Pembe ile Ferik isimleriyle bilinen Diyarbakır Karpuzu, iriliğiyle de yöresel kültüre katkı sunuyor.
Diyarbakır’ın kültür, turizm ve tarım açısından tanıtımına katkı sağlayacak olan festivalde ayrıca karpuz ses yarışması, karpuza en çok yakışan çocuk yarışması, karpuz yeme yarışması, kültür ve karpuz festivali koşusu gibi etkinlikler yapılmaktadır.
Festivalin karpuzu tanıtım amacı olduğu gibi karpuz üreticilerine de destek sağlaması etkinliği olumlu yönden etkilemekte ve katılım oranını her geçen gün arttırmaktadır.
Diyarbakır'ın Yöresel Lezzetleri
Meftune
Diyarbakır'ın en bilinen lezzetlerinden bir tanesidir. Tadındaki ekşilik sumaktan gelir. Patlıcanlı ya da kabaklı olarak hazırlanabilir. En makbulü etle hazırlananıdır.
|
Ciğer Kebabı
Diyarbakır’ın en lezzetli yemeklerinden olan ciğer kebabı sabah kahvaltılarının, öğle ve akşam yemeklerinin vazgeçilmez bir öğesidir. Kuzu ciğerinden yapılan ciğer kebabının lezzetine doyum olmaz.
|
|
|
Meftune
Diyarbakır'ın en bilinen lezzetlerinden bir tanesidir. Tadındaki ekşilik sumaktan gelir. Patlıcanlı ya da kabaklı olarak hazırlanabilir. En makbulü etle hazırlananıdır.
|
|
|
Pıçık (hıllorik)
Küçük bulgur toplarından oluşan ve bol yoğurtla servis edilen güzide bir yemektir. Bir diğer adı hılloriktir.
|
|
|
Nardanaş
Yağsız kıyma, soğan, köftelik bulgur, pul biber, tereyağı, salça, su ve nar ekşisi ile yapılan Diyarbakır yemeğidir. Dilerseniz nar taneleri ile de tat verebilirsiniz.
Duvaklı pilav
Yemesi en lezzetli pilavlardan bir tanesidir. Kıyma ve badem pilavın üzerinde süzülür. Afiyet olsun.
Mahlepli Diyarbakır çöreği
Yassı ya da pelik şeklinde hazırlanan, bol mahlepli bol lezzetli bir çörektir. Susamla süslenir.
|
|
Kaburga dolması
Koyun kaburgası iç pilavla doldurulur, iç pilavında yenibahar, bol karabiber ve salça vardır.
Serbizer
Bir nevi mercimek çorbasıdır. Ancak yeşil ya da kırmızı değil kara mercimekle hazırlanır.
Elma düzmesi
Biber dolması gibi hazırlanır, ekşi ve tuzlu bir lezzettir. İkiye ayrılıp içi etle doldurulur ve sonra tencerede pişirilir.
Sumak suyu
Diyarbakır mutfağının en lezzetli içeceklerinden bir tanesidir. Yoğunlaştırılmış hali sumak ekşisidir.
Tırşik
Kahramanmaraş mutfağında da rastlanan tırşık, türlü yemeği gibi servis edilir. İçine nohut da konulur.
Kibe mumbar
Mumbar dolmasının Diyarbakır halidir. Kuzu sakatadından yapılan mumbarın içine nane ve bolca baharat konulur. Eşsiz bir lezzete sahiptir.
Derin bir kabın içerisinde yukarıda belirtilen malzemeler karıştırılır. İç harç hazırlanır. İşkembeler kibe dolmasının büyüklüğüne göre kesilir ve dikilir. Kese şeklinde dikilen kibelerin içi doldurulur ve dikilerek kapatılır. Bumbarlar içinde harç doldurma işlemi yapılır.
Kibe ve bumbarlar ayrı tencerelerde üzerlerine su alınarak yaklaşık 2.5-3 saat kısık ateşte pişirilir. Su miktarı azaldıkça üzerine sıcak su ilave edilir. Tuzu kontrol edilir. Mutlaka sıcak olarak servis edilmesi gerekir.
Habenisk
Bir nevi mercimek köftesidir ama lezzeti dillere destandır.
Paluze tatlısı
Osmanlı mutfağında da yerini alan paluze tatlısı cevizli üzümlü pekmez tatlısı olarak da bilinir.
Sur Giriş Kapıları
Kente hâkim olan her devrin izini taşıyan Diyarbakır Surları üzerinde, çok sayıda kitabe vardır. Önemli ve büyük çapta yapılan onarımlarda, onarımı yaptıran devlet adamı ve yapım yılı kitabelerle belirtilmiştir. Özellikle Urfa Kapı ve Dağ Kapı çevresinde çok sayıda kitabe ve motif bulunur. Bunların dışında sur ve burç duvarlarının üzerin, güneş ve yıldız sembolleri, kaplan, boğa, çift başlı kartal, akrep ve at kabartmaları, silah meyve ve tahıl şekilleri işlenmiştir.
Surların yapım malzemesi yöresel malzeme olan bazalt taşıdır. Sur duvarlarının ve burçların dış yüzeyleri kesme taş, iç yüzeyler genellikle daha az işlenmiş moloz taştan örülmüştür. Ancak,çok sayıda onarım geçiren surların dış yüzeylerinde farklı işlenmiş taş yüzeyleri görmek mümkündür. Duvarların iç ve dış yüzü arasında kalan bölümler bol kireç harçlı moloz dolgudur. Burçların kubbe ve tonozlarında tuğla malzeme, bazı yazıtlarda ise kalker taşı kullanılmıştır.
Esas yapılış ve kullanım amacı kenti her türlü dış etkiye karşı koruma olan surlar, bir savunma yapısıdır. 20.Y.Y.'ın başına kadar sur kapılarının geceleri kapatılarak, kente giriş çıkışın kontrol edildiği bilinmektedir.